Artificiële Intelligentie maakt foto’s van mensen die niet meer bestaan.
De Nederlandse freelance fotograaf Bas Uterwijk heeft een knap staaltje ‘kunst komt tot leven’ neergezet.
Ben je benieuwd naar de échte Napoleon Bonaparte of Vincent Van Gogh? Hoe de dame van het Vrijheidsbeeld of het David-beeld van Michelangelo er als echte mensen uit zouden zien? Bas Uterwijk toont het ons.
Dat doet hij door Artificiële Intelligentie los te laten op klassieke werken van historische figuren; zoals portretten van Napoleon en Van Gogh. Een resultaat dat je moet gezien hebben. WhatsNext vroeg aan de fotograaf-kunstenaar hoe hij werkt en waar de inspiratie vandaan kwam.
Rechts in beeld: een fotorealistische reconstructie van David van Michelangelo. Credits: Bas Uterwijk.
Steven Dupont (WhatsNext): Als kunstliefhebber kan ik blijven staren naar werken; hoe details door de kunstenaar werden neergezet. Hoewel ik hou van onder meer Abstracte kunst en zelf ook werken maak in Constructivistische stijl (Suprematisme), sta ik vol verwondering van zeer realistische portretten. Dan vraag ik me af of de portretten echt gelijkend zijn met de werkelijke persoon van toen.
Het was niet ongebruikelijk voor opdrachtgevers om hun uiterlijk op het doek wat te laten verfaaien en knapper te maken. Zeg maar plastische chirurgie avant la lettre. Hoe kijk jij naar de historische portretten? Welk gevoel geven ze je?
Bas Uterwijk: Veel beroemde portretten zijn gegraveerd in ons collectieve culturele bewustzijn. Mensen die we denken te kennen en waar we soms zelfs bepaalde gevoelens voor koesteren. Ik krijg soms emotionele reacties op de werken die ik heb gepubliceerd. Gelovigen die ondersteboven zijn van het portret van Jezus of Franse nationalisten die passievol reageren op mijn Napoleon reconstructie. Zelf probeer ik de gezichten in de schilderijen te doorgronden, niet alleen visueel maar ook in expressie en het innerlijk gevoel wat de schilder heeft weten te verbeelden.
Rechts in beeld: een fotorealistische reconstructie van Rembrandt van Rijn. Credits: Bas Uterwijk.
Steven Dupont: Het penseel kreeg concurrentie van de fotografie. Is de next step dat fotografie concurrentie krijgt van het toetsenbord? Heeft technologie, zoals AI, plaats in de kunst?
Bas Uterwijk: Daar ben ik van overtuigd. Alhoewel het geen concurrentie hoeft te zijn en de schilderkunst na de uitvinding van de fotografie zelfs een enorme nieuwe impuls heeft gekregen. Ik vraag me af of stijlen als impressionisme en expressionisme en de abstracte kunst de vlucht hadden genomen als de uitvinding van de fotografie nooit had plaatsgevonden.
AI gaat een enorme plaats innemen in de 21e eeuw op bijna elk denkbaar terrein. En net zo zeker als ik ben van het feit dat AI kunst heel erg groot gaat worden, weet ik zeker dat de tegenreactie van klassiekere kunstvormen zeer interessant zal gaan worden.
Ben je benieuwd naar de échte Napoleon Bonaparte of Vincent Van Gogh? Hoe de dame van het Vrijheidsbeeld of het David-beeld van Michelangelo er als echte mensen uit zouden zien? Bas Uterwijk toont het ons.
Rechts in beeld: een reconstructie van Napoleon Bonaparte. Credits: Bas Uterwijk.
De kunst van kunstmatige intelligentie
Steven Dupont: Hoe ga je te werk in het creëeren van deze realistische reconstructies?
Bas Uterwijk: Meestal begin ik met wat snelle conversies om te zien wat de potentie is van een bepaald karakter of de portretten die er van die persoon te vinden zijn. Bij succes kan ik enorm gepassioneerd raken en vaak gaat de rest dan vanzelf. Zonder passie vind ik het verschrikkelijk moeilijk om hard te kunnen werken. Misschien dat ik daarom zo vaak volledig nieuwe paden ben ingeslagen in mijn carrière.
De eerste opzet is vaak in een half uurtje gedaan maar tot ik een portret heb dat ik goed genoeg vind om te publiceren ben ik vaak dagen verder. Of maanden, als ik vast kom te zitten en het project met rust laat tot ik weer geïnspireerd ben.
Die inspiratie kan van technische of artistieke aard zijn en het moeilijkste vind ik vaak deze twee te combineren in één portret. Soms bijten ze elkaar: de gelijkenis met het origineel en het bijna-fotorealisme waar ik naar streef. Ik ben nu bijvoorbeeld met Leonardo da Vinci’s Mona Lisa bezig en hoewel dat een van de meest prachtige iconische schilderijen uit de historie is, klopt het anatomisch van geen kanten. De AI, getraind op foto’s van moderne gezichten weet zich in de eerste instantie geen raad met zo’n gezicht.
Een portret van latere meesters als Rembrandt of Velasquez passen redelijk makkelijk in de “latent space” van het neurale netwerk maar voor de Mona Lisa moet ik eerst enorm veel kunstgrepen uithalen om het gezicht op te nemen in de software. Ook van Gogh was om deze reden een enorme uitdaging. Zijn zelfportretten zijn verbeeldingen van zijn innerlijk, en houden zich niet braaf aan de geijkte anatomische wetten die veel realistische kunstenaars volgen.
*Neural Network / Deep Learning zijn een onderdeel van Artificiële Intelligentie (AI), ook Kunstmatige Intelligentie genoemd. Het laat computers leren door ze een massa data te voeden waarbij het niet uitmaakt of dat cijfers, tekst, video of audio betreft.
Lees ook: Over Social Engineering en Deepfake-spionnen op LinkedIn
Steven Dupont: Wat inspireerde je om deze werken te maken, of om met AI aan de slag te gaan?
Bas Uterwijk: Een van de eerste ambities die ik ooit had was om tekenaar te worden. Ik tekende imaginaire portretten die je “tronies” zou kunnen noemen. Ik heb jarenlang als 3D animator gewerkt en sinds 14 jaar ben ik fotograaf.
In het werk wat ik nu doe komen al deze disciplines bijeen. sinds het eerste moment dat ik deze software onder handen kreeg, ongeveer een jaar geleden, heb ik het nauwelijks neer kunnen leggen.
Rechts in beeld: een reconstructie van Het Vrijheidsbeeld. Credits: Bas Uterwijk.
Artbreeder
Steven Dupont: De gebruike AI wordt Artbreeder genoemd en kan ook vanuit het niets menselijk uitziende afbeeldingen maken. Ik heb begrepen dat je er nog mee experimenteert maar je zet er al echt knappe visuals mee neer. Hoe verloopt het creatieve proces? Je importeert afbeeldingen van bestaande werken?
Bas Uterwijk: Ik probeer de software te begeleiden naar een geloofwaardige uitkomst. Ik zie mijn werk meer als artistieke interpretaties dan als wetenschappelijk of historisch accurate interpretaties. Ik werk aan veel beelden tegelijk, soms laat ik ze wekenlang staan om ze later op te halen als ik nieuwe inspiratie heb of op extra bronmateriaal ben gestuit.
Steven Dupont: In elk geval, ook hier is de hand van een moderne kunstenaar aan het werk.
Hoe Artificiële Intelligentie kan omgaan met kunst, beschreven we al in dit artikel: Artificiële Intelligentie onthult een ongeziene Picasso…
Rechts in beeld: een reconstructie van Vincent Van Gogh (1853-1890). Credits: Bas Uterwijk.
Steven Dupont: Ook wel leuk dat je Vincent Van Gogh hebt gereconstrueerd als foto. Hij was immers absoluut geen liefhebber van fotografie dat tijdens zijn leven steeds meer aan populariteit won.
Hij vond foto’s doods of machinaal en liet zich dan ook niet fotograferen. Er waren twee portretfoto’s bekend van de schilder, als 13-jarige scholier en als 19-jarige jongeman. Nadien bleek die van de 13-jarige Vincent in feite zijn 15-jarige broer, Theo Van Gogh te zijn.
Voor de rest kennen we de volwassen schilder alleen van zijn zelfportretten of portretten geschilderd door Toulouse-Lautrec en Gauguin. Alhoewel, er is nog een andere foto maar daarover bestaat discussie. De foto in kwestie is een groepsportret van 34 kunstenaars genomen aan de Académie Julian van Parijs.
Bas Uterwijk: Ik heb deze foto natuurlijk gezien en ik betwijfel het. Ik ben geen expert maar na maandenlang turen naar ruim 35 zelfportretten en de enige foto van een 19 jarige Vincent.
Er duiken van beroemde figuren die zijn overleden na de uitvinding van de fotografie geregeld foto’s op die na onderzoek meestal niet echt blijken te zijn. Ook van bijvoorbeeld Billy the Kid zijn er zulke beelden in omloop. Een foto waarvan niemand kan ontkrachten dat de afgebeelde persoon niét degene die beweerd wordt is, is handenvol geld waard. Ik ben redelijk sceptisch ingesteld en ga meestal af op de experts waarvan ik denk dat ze het wel zullen weten.
Credits: vincentvangogh.nl
Steven Dupont: Komt er een expo van je werk?
Bas Uterwijk: Ik ben aan het nadenken over een expositie en de manieren waarop ik werken wil tentoonstellen. Zoals je op mijn Instagram kan zien maak ik naast historische personen zogeheten “tronies”. Zelfbedachte of gemixte personen waarvan ik hoop dat ze een snaar raken. Het unieke van de GAN-gezichten is dat je foto’s kan creëren van mensen die totaal niet bestaan.
Respect voor het verleden
Steven Dupont: Je hebt nu al 50 tot 60 van dit soort AI-beelden gemaakt. Ik heb begrepen dat je nu aan een werk rond Anne Frank bezig bent? Een gevoelig onderwerp maar helpt de geschiedenis wel tastbaarder maken.
Hoe ga je je werk rond Anne Frank aanpakken? Er bestaan immers al vrij veel foto’s van haar, in tegenstelling tot de historische figuren die je nu al neerzette.
Bas Uterwijk: Onze historie gaat voornamelijk over machtige mannen. Dat komt deels doordat deze vroeger de dienst uitmaakten maar ook door de manier waarop we in onze patriarchale samenleving gebeurtenissen hebben geregistreerd.
Op een lijst van 100 bekendste historische personen waar ik af en toe op spiek, staan welgeteld drie vrouwen. Ook is de geschiedenis van niet-witte mensen eeuwenlang onderkend of weggeschoven. In mijn werk wil ik dieper ingaan op deze kwestie.
Anne Frank is iemand die iedereen kent en zal herkennen en heeft een unieke plaats in de geschiedenisboeken. Ik zie een AI-portret van haar bijna als een verplichting maar ben me ervan bewust dat een nagemaakte foto niks toevoegt. Ik denk erover na hoe ik haar wil afbeelden. Dit is een mooi voorbeeld van zo’n project dat lang kan blijven liggen tot ik ineens begrijp hoe ik het wil doen. Daarnaast ben ik me aan het oriënteren en inlezen, om personen te vinden die misschien niet in elk geschiedenisboekje te vinden zijn maar wel degelijk een enorme significantie hebben gehad.
Steven Dupont: Ik ben zeker dat je een integer en beklijvend resultaat zal neerzetten. Wat de levensechte portretten betreft van onder meer Van Gogh, Napoleon, David van Michelangelo enz… kan ik alleen maar kijken en blijven kijken en vraag ik me meer dan ooit af “hoe zouden ze als mens in het echt geweest zijn?”.
Bas Uterwijk: Waarschijnlijk is het menselijk gezicht de afgelopen duizenden jaren nauwelijks veranderd. Door klassieke kledingstijlen en haardrachten en vanwege de verschillende technische en artistieke stijlen hebben we de neiging om mensen uit het verleden als heel anders te zien.
Ik vind het geweldig om ze dichterbij te brengen zonder ze meteen in een spijkerbroek met zonnebril af te beelden. De bijna fotorealistische stijl die ik met de neurale netwerken kan bewerkstelligen maakt dat mogelijk.
Steven Dupont: Schitterend. Dank u voor dit gesprek, en veel succes!
Bas Uterwijk: Dank voor je interesse Steven!
Bio: Bas Uterwijk (1968) was special make-up effects artist, modelmaker, 3D-animator en artdirector van videogames. Sinds 2008 is hij reportage- en documentair fotograaf. Hij gebruikt sinds 2019 artificiële intelligentie om reconstructies van historische figuren te maken. Hij woont in Amsterdam, Nederland.
#WhatsNext is een blog over innovatie, kunst en design, gebracht in mensentaal. Op de hoogte blijven? Volg ons op:
En pssst… sharing is caring 🙂
#WhatsNext: Innovatie, Kunst en Design 
1 reactie