Wat als een werk van de Spaanse schilder en beeldhouwer Pablo Picasso zou opduiken, bedacht door de artiest maar nooit voltooid? Wat als Artificiële Intelligentie ons tot in de geest van de kunstenaar brengt? Je leest het hier…
Design is alles
Afgelopen weekend (12-13 oktober 2019) was ik in Knokke-Heist op het ‘Zoute Concours d’Elegance® by Degroof Petercam’; een van de vele evenementen die er plaatsvonden in het kader van de Zoute Grand Prix®.
De mondaine badstad aan de Belgische kust heeft in 8 jaar tijd wereldwijd naam gemaakt met een elegantiewedstrijd voor de meest zeldzame en bijzondere classic cars.
Hoewel Lage Emissiezones (LEZ) en ecologische bekommernissen de vaak unieke old timer bolides onder druk zetten, valt niet te ontkennen dat het om rijdend erfgoed gaat. In mijn ogen onschatbare kunstwerken.
Ik heb dat ook met ander design. Toen ik eerder dit jaar een paar Louis Poulsen en een Gubi-lamp in huis haalde. De armaturen bieden mij meer dan licht; hun tijdloos ontwerp maakt me simpelweg gelukkig.
Ga ik naar een museum, betrap ik me op het staren naar die ene vierkante centimeter in een werk, die de genialiteit van een kunstenaar verraadt.
En wat is een museum? Kuier ik door de Vitra Partner Store in Antwerpen of bij Master Meubel in Turnhout, dan geniet ik van designstukken die in hun eenvoud complex zijn en gevoel naar 3D omzetten.
Kunst en perfectie vind je in zoveel, je hoeft maar te kijken. Simpel.
Fake or fortune
Okay, noem me ouderwets maar ik kijk graag naar Fake or Fortune. Een BBC One televisieserie die de herkomst en attributie van opmerkelijke kunstwerken onderzoekt. Sinds het eerste seizoen in 2011 werd uitgezonden, heeft het een publiek van 5 miljoen kijkers in het Verenigd Koninkrijk bereikt, ongezien voor een kunstprogramma.
Opmerkelijk is hoe ze moderne technologie hanteren om de meest bijzondere kunstwerken te onderzoeken en letterlijk te doorlichten. Achter bestaande werken zijn soms eerdere creaties of versies te vinden; overschilderd door de artiest.
Kunst als belegging
Technologie maakt het mogelijk om ‘echt’ van ‘meesterlijke vervalsingen’ te onderscheiden, of een werk toe te kennen aan een meester, waar voordien twijfel kon bestaan.
Wanneer je weet dat kunst naast een passioneel verzamelobject ook als belegging aanschouwd wordt, is het van belang 100% zeker te zijn van herkomst en echtheid.
Vorig jaar (2018) werden 539.000 kunstwerken geveild met een opbrengst van 15,5 miljard USD, een stijging van 4% tegenover 2017.
Ook online vindt kunst haar weg met een wereldwijde omzet van 4,11 miljard EUR in 2018, een stijging van bijna 10% tegenover het jaar daarvoor.
De waarde van kunst stijgt niet alleen door ‘wat de gek er voor wil geven’ of omwille van de emotie die het bij liefhebbers oproept. Het feit of de artiest nog leeft of niet bepaalt mee de prijs, de exclusiviteit en mogelijke hype.
Wanneer is iets kunst?
Is kunst alleen mooi wanneer er een grote naam op prijkt? Is schoonheid iets individueel en raakt het je… of net niet? Zijn we onderhevig aan hypes, merken en prestige?
Is een werk – ontmaskerd als ‘fake’ – plots niet meer mooi? Interessante vragen, maar het kan complexer: Artificiële Intelligentie als artiest!
Neural Network gaat creatief
Het Picasso-schilderij dat je hierna ziet, werd nog nooit gezien… omdat het nooit werd opgeleverd. Het is een verborgen schim van een overschilderd werk; dat door gebruik van Artificiële Intelligentie het levenslicht zag.
Met behulp van een Neural Network reconstrueerden onderzoekers een beeld dat de kunstenaar tijdens zijn Blauwe Periode creëerde en overschilderde.
Een Neural Network bestaat uit een reeks algoritmen die ernaar streven om onderliggende relaties te herkennen op een manier die de werking van het menselijk brein nabootst. Neurale netwerken kunnen zich aanpassen aan veranderende input; dus het netwerk genereert het best mogelijke resultaat zonder dat de outputcriteria opnieuw moeten worden ontworpen.
The Old Guitarist
The Old Guitarist is waarschijnlijk het bekendste schilderij uit Picasso’s Blauwe Periode. Het dateert uit 1903-1904, toen de jonge kunstenaar in armoede leefde in Parijs. Picasso gebruikte de kleur blauw om de emotionele pijn en verlatenheid weer te geven die hij op dat moment ervoer.
Maar The Old Guitarist is om nog een andere reden interessant. Kunsthistorici zien al lang de aanwezigheid van een spookachtig gezicht van een vrouw onder de verf.
In 1998 hebben conservatoren van het Art Institute of Chicago, waar het schilderij hangt, het gefotografeerd met behulp van röntgenstralen en infrarood licht om te zien wat er onder het oppervlak ligt.
Deze beelden tonen een heel ander schilderij. Het toont een zittende vrouw die haar linkerarm uitsteekt. De onderzoekers hebben dit schilderij vervolgens gekoppeld aan een compositie die Picasso in een brief aan een collega had geschetst. De bevindingen fascineerden de kunstwereld.
Kunstenaars schilderen vaak over eerdere werken heen, vooral in periodes van schaarste.
De groei van Picasso
Het nieuwe beeld gaf een belangrijk inzicht in de voortgang van Picasso’s werk, zijn onderwerpen en zijn denken tijdens zijn Blauwe Periode. Omdat hij misschien wel de belangrijkste kunstenaar van de 20ste eeuw is, is dat van groot belang.
Maar wat de onderzoekers esthetisch gezien hebben weten terug te vinden is teleurstellend. Infrarood- en röntgenbeelden tonen slechts de zwakste contouren, en hoewel ze kunnen worden gebruikt om de hoeveelheid verf af te leiden die de kunstenaar gebruikte, tonen ze geen kleur of stijl. Een manier om het verloren schilderij realistischer te reconstrueren zou dus van groot belang zijn.
Machine Vision
Anthony Bourached en George Cann van het University College London hebben een ‘machine vision’-techniek gebruikt, de zogenaamde Neural style transfer (neurale stijloverdracht), om het verloren gegane Picasso-schilderij voor het eerst in kleur te zien.
Door hun aanpak kan het schilderij gezien worden als onderdeel van de Blauwe Periode van de kunstenaar.
De onderzoekers hebben dezelfde techniek gebruikt om verloren gegane schilderijen van andere kunstenaars terug te vinden en zeggen dat het het potentieel heeft om de manier waarop kunsthistorici werken te veranderen.
Neural style transfer
Eerst wat achtergrond. Neural style transfer werd in 2015 ontwikkeld door Leon Gatys en collega’s van de Universiteit van Tubingen in Duitsland. Het komt voort uit een fascinerend inzicht in de manier waarop neurale netwerken verschillende soorten beelden leren herkennen.
Lees ook: Artificiële intelligentie registreert beelden uit ons brein.
Neurale netwerken bestaan uit lagen die een beeld op verschillende schaalniveaus analyseert. De eerste laag herkent misschien brede kenmerken zoals randen, de volgende laag ziet hoe deze randen eenvoudige vormen maken zoals cirkels, een volgende laag herkent patronen van vormen, zoals twee cirkels dicht bij elkaar, en nog een andere laag kan deze paren van cirkels als ogen bestempelen.
Een dergelijk netwerk zou ogen kunnen herkennen in schilderijen in de meest uiteenlopende stijlen, van Leonardo da Vinci tot Van Gogh en Picasso. In beide gevallen vormen de ogen een vergelijkbaar patroon dat de machine kan herkennen.
Gatys en co gingen verder door een dergelijk netwerk op te leiden om een artistieke stijl te herkennen, bijvoorbeeld om een Van Gogh van een Picasso te onderscheiden.
Hun belangrijkste ontdekking was dat het vermogen om stijl te onderscheiden volledig los stond van het vermogen om gezichten of andere objecten te zien. Gatys en co konden dit vermogen zelfs loskoppelen en omgekeerd gebruiken. Ze voerden een afbeelding in het neurale netwerk in, dat vervolgens de stijl op de afbeelding plaatste.
Dit proces stelde hen in staat om elk beeld om te zetten in de stijl van een andere kunstenaar. Die technologie heeft een enorme invloed gehad. Verschillende creatievelingen hebben het gebruikt om kunstwerken, strips of zelfs films te maken in de stijl van een gekozen kunstenaar.
Deze werkwijze functioneert net zo goed met Picasso, waardoor het mogelijk is om een beeld te produceren in de stijl van Picasso’s kubistische schilderijen, of zijn Roze Periode, of dus ook zijn Blauwe Periode.
Spookachtige vrouw komt tot leven
Hier komen Bourached en Cann aan bod. Ze hebben een handmatig bewerkte versie van de röntgenfoto’s van de spookachtige vrouw onder The Old Guitarist gemaakt en deze via een Neural style transfer netwerk doorgegeven. Dit netwerk is getraind om beelden om te zetten in de stijl van een ander kunstwerk uit Picasso’s Blauwe Periode.
Het resultaat is een full-color versie van het schilderij in precies de stijl die Picasso verkende toen hij het schilderde.
Secundair achterliggende werken, onder een primaire buitenkant, komen terug tot leven door het toepassen van Neural style transfer op röntgenfoto’s van kunstwerken.
Natuurlijk is er geen enkele manier om te weten of Picasso het beeld op deze manier heeft geschilderd. Maar Bourached en Cann zeggen dat hun doel is om het inzicht in de intenties, fouten en mijmeringen van een kunstenaar te verbreden door verborgen kunstwerken te reconstrueren.
Hun methode om originele maar verborgen kunstwerken, met subjectieve menselijke input en neurale stijloverdracht te combineren, helpt om het inzicht in het creatieve proces van een kunstenaar te verbreden.
Interessant werk dat een nieuwe manier biedt om verloren kunstwerken te reproduceren en te bestuderen. En het is niet het enige verloren beeld dat ze hebben opgehaald. Het team heeft ook een beeld gereproduceerd dat de Spaanse schilder Santiago Rusiñol zou hebben gemaakt en dat vervolgens in 1904 door Picasso werd overschilderd.
Dit is zeker nog maar het begin, en een techniek die volgens kunsthistorici nog veel verder zou kunnen gaan.
Vorig jaar werden 3.390 kunstwerken van Pablo Picasso geveild met een omzet van 744,4 miljoen USD. Op 8 mei 2019 bracht zijn schilderij ‘Fillette à la corbeille fleurie’ 115 miljoen USD op bij Christie’s in New York. Alleen Amedeo Modigliani’s ‘Nu couché (sur le côté gauche)’ was met 157 miljoen USD duurder.
Het is maar de vraag of ‘geregenereerde secundaire’ werken zoals de Spookachtige vrouw onder de The Old Guitarist ooit een waarde toegekend zullen krijgen. Omdat het uit Picasso’s geest is ontsproten? Omdat het ons raakt? Kunst… complex en toch zo simpel.
Steven Dupont
#WhatsNext is een Technologie- en Innovatieblog in mensentaal. Op de hoogte blijven? Volg ons op:
#WhatsNext: Innovatie, Kunst en Design 
1 reactie